Nr projektu: 2015/19/B/HS6/01633
Kierownik: dr hab. Jerzy Tomasz Osiński
Zespół badawczy: dr Adam Karbowski, mgr Jan Rusek, mgr Jakub Sowiński
Cel naukowy projektu:
Ogólnym celem przedkładanego projektu jest pogłębienie wiedzy nt. związku między samokontrolą i altruizmem. Cel ten będzie realizowany poprzez eksplorację (1) analogii w zakresie dyskontowania nagród odroczonych (samokontrola) i dyskontowania społecznego (altruizm) oraz (2) interakcji tych dwóch rodzajów dyskontowania. W zakresie pierwszego zamierzenia przedmiotem zainteresowania będzie zjawisko odwrócenia preferencji (odroczenie nagrody mniejszej dostępnej szybciej i nagrody większej dostępnej później o taki sam odcinek czasu sprzyja samokontroli, tj. wyborowi większej nagrody dostępnej później), będące przykładem niespójności preferencji w czasie. W ramach przedkładanego projektu zostanie przeprowadzona weryfikacja występowania niespójności preferencji w wyborach sytuowanych w przestrzeni społecznej, tj. efektu odwrócenia preferencji w dyskontowaniu społecznym (oddalanie dwóch nagród – dla odbiorcy bliższego społecznie i dla odbiorcy dalszego społecznie o ten sam dystans społeczny od podmiotu powinno skutkować wzrostem preferencji dla nagrody „dalszej społecznie”).
W zakresie drugiego zamierzenia proponowane badania będą koncentrowały się wokół hipotezy, że kierunek zależności między dyskontowaniem nagród odroczonych i altruizmem będzie modyfikowany przez czasową strukturę problemu (odroczenie nagrody dla siebie). W szczególności odnośnie altruizmu mierzonego tempem dyskontowania społecznego, testowane będzie oczekiwanie, że osoby charakteryzujące się niskim tempem dyskontowania nagród odroczonych będą tak samo altruistyczne (lub egoistyczne) w wyborach, które przynoszą dla nich skutki teraz i w przyszłości, a jednostki szybko dyskontujące w czasie powinny dokonywać bardziej altruistycznych wyborów, gdy ich skutki dotyczą przyszłości, niż gdy dotyczą teraźniejszości. Hipoteza przewidująca uzależnienie związku samokontroli i altruizmu od czasowej struktury problemu będzie weryfikowana także przy użyciu gier ekonomicznych (gra dyktatora i ultimatum), również z zastosowaniem realnych nagród pieniężnych.
Publikacje finansowane z grantu:
Osiński, J. i Karbowski, A. (2017). Delaying rewards has greater effect on altruism when the beneficiary is socially distant. PLoS ONE 12(2): e0170387. doi:10.1371/journal.pone.0170387.
Osiński, J., Karbowski, A. i Rusek, J. (2017). The relationship between self-control and altruism in the light of discounting literature. Polish Psychological Bulletin, 48, 433–439.
Osiński,J., Karbowski, A. i Rusek, J. (2020), „Social Discounting: Preference Reversals and Links with Temporal Discounting”. Review of Behavioral Economics, 7, 65-77.
Osiński J.T., Karbowski, A., Rusek, J. i Reinholz, A. (2021). Social discounting: The effects of manipulating construal level and distance to socially closer person. Journal of Behavioural Decision Making, 1–12. https://doi.org/10.1002/bdm.2227
Opis wyników:
Zdaniem niektórych badaczy tak jak można nie dostrzegać związku między sobą teraz i sobą w przyszłości (czyli związków na wymiarze czasu), tak też można nie dostrzegać realnie istniejących zależności między interesem własnym a interesem innych ludzi (czyli na wymiarze dystansu społecznego). Badania pokazują, że zarówno odraczanie nagrody dla siebie (od nagrody natychmiastowej po nagrodę dostępną np. za kilka lat) jak i zwiększanie dystansu społecznego do nagrody (od nagrody dla siebie począwszy po nagrodę np. dla osoby, którą znamy tylko z widzenia) powoduje, że jej subiektywna wartość dla podmiotu maleje. Co więcej w obu przypadkach, tj. zarówno czasu jak i dystansu społecznego, zmianę wartości nagrody najlepiej opisuje ta sama funkcja matematyczna. Wynika z niej, że gdy rośnie czas oczekiwania na mniejszą nagrodę szybciej dostępną przy utrzymaniu stałej odległości czasowej między tą nagrodą a większą nagrodą dostępną później, nasila się preferencja wobec nagrody większej. Udało nam się wykazać, że ten sam efekt zachodzi wtedy, gdy odległość do nagrody mierzona jest nie czasem, ale dystansem społecznym. Okazało się że ludzie są bardziej hojni, gdy wybierają między mniejszą nagrodą dla osoby im bliższej a większą nagrodą dla osoby dalszej, niż w sytuacji wyboru między mniejszą nagrodą dla siebie a większą dla innej osoby. Stwierdziliśmy też, że możemy zapobiec temu efektowi prosząc uczestników badania o odpowiedź na kilka szczegółowych pytań dotyczących tych osób. Dzieje się tak prawdopodobnie dlatego, że konkretne myślenie o jakimś obiekcie redukuje dystans psychologiczny, w tym wypadku niweluje znaczenie dystansu społecznego.
Z badań nt. związku samokontroli i altruizmu wynika, że ludzie, którzy lepiej traktują swoje „przyszłe Ja” (wykazują wyższy stopień samokontroli) lepiej traktują też inne osoby. Postawiliśmy hipotezę, że taki kierunek zależności może charakteryzować tylko sytuacje, gdy altruizm wymaga rezygnacji z natychmiastowej korzyści dla siebie. Nasze badania pokazały, że osoby wykazujące wyższy poziom samokontroli rzeczywiście dokonują mniej egoistycznych wyborów (między nagrodą dla siebie a nagrodą dla innej osoby). Stwierdziliśmy jednak również, że różnica między osobami wykazującymi wysoki i niski poziom samokontroli może ulegać zatarciu, gdy wybór dokonuje się między odroczoną nagrodą dla siebie, a natychmiastową nagrodą dla innej osoby, przy czym odroczenie nagrody jest dostatecznie duże (w naszym badaniu było to 5 lat; odroczenie półroczne nie było wystarczające dla uzyskania takiego efektu). W oparciu o nasze wyniki można spekulować, że efektywności akcji charytatywnych sprzyja akcentowanie natychmiastowości korzyści dla potrzebujących oraz organizowanie sytuacji donacji w taki sposób, by moment podjęcia zobowiązania przez darczyńcę znacząco wyprzedzał w czasie moment przekazania pieniędzy.
Wyniki szczegółowe: